Lost in translation?
Ik durf te stellen dat ik de Engelse taal redelijk goed beheers. Met redelijk goed bedoel ik dan dat, hoewel ik het met een zwaar Nederlands accent spreek en weleens kromme zinnen maak, ik me over het algemeen kan redden in het Engels.
Maar soms maak je toch een echte blunder. Zo bestelde ik in Australië ooit een camel tea (kamillethee was de bedoeling) en zei ik laatst dat er in Delft een Ikea conception store is. Dat klinkt een beetje als de plek waar ikeababies worden gemaakt. In zekere zin is dit laatste ook wel waar, maar ik had toch echt het verkeerde woord te pakken.
Vertalen is een hele kunst op zich. Men moet rekening houden met nuances, context en de uiteindelijke bedoeling van wat men wil zeggen. Ook bij Bijbelvertalingen zijn deze zaken van groot belang. Men wil dichtbij de brontekst en de bedoeling blijven, maar tegelijkertijd een begrijpelijke tekst voor de lezer neerzetten. De Bijbel is in zijn geheel in meer dan 450 talen vertaald en in delen in meer dan 2000 talen. En binnen die talen zijn weer verschillende vertalingen beschikbaar. Een van de redenen waarom er binnen één taal verschillende vertalingen zijn, is volgens Wikipedia: ‘Talen vergaren continu nieuwe woorden en manieren om uitdrukking aan ideeën te geven, oude woorden raken in vergetelheid of krijgen in het algemeen spraakgebruik een andere betekenis.’
Dit kan onder mensen die de Bijbel bestuderen nog wel eens wat discussie oproepen. Zoals over het woord ‘wijn’ in de Bijbel. In het oude testament komt het woord wijn maar liefst 132 keer voor. Zowel de christenen die geheelonthouders zijn als de christenen die graag van een alcoholische versnapering genieten, beroepen zich beiden op de Bijbel. De laatste groep stelt dat onder de joden het gebruik van wijn normaal was en zelfs werd aangemoedigd. Vaak worden teksten aangehaald uit het nieuwe testament waarbij Jezus water in wijn verandert of Paulus aan Timótheüs adviseert om een beetje wijn te nemen voor zijn maag. De mensen die geloven dat het gebruik van alcohol indruist tegen de wil van God, leggen vaak uit dat in de Bijbelvertaling geen onderscheid wordt gemaakt tussen ongefermenteerde en gefermenteerde druivensap, ook wel nieuwe en oude wijn. Beide zijn vertaald met het woord wijn, hoewel in de oud Hebreeuwse teksten hier wel twee verschillende woorden voor zijn gebruikt. Uit de context moet dan worden afgeleid om welke variant van wijn het gaat. Opvallend – en in lijn met deze redenatie - is dat het woord druivensap geheel niet voorkomt in de (Nederlandse vertaling van) de Bijbel.
Het voert te ver om in deze blog een uitgebreide studie naar de vertaling en het gebruik van het woord wijn te doen. Er zijn anderen die dat gelukkig al hebben gedaan, bijvoorbeeld Doug Batchelor in zijn stuk ‘The christian and alcohol’.
Hoewel in de ons bekende Bijbelvertalingen de nuances ten aanzien van wijn en druivensap verloren lijken te zijn gegaan, kunnen we uit de context in de Bijbel nog steeds halen hoe God aankijkt tegen het gebruik van (gefermenteerde) wijn. Op veel plaatsen in de Bijbel wordt dronkenschap scherp afgekeurd. Daarnaast kregen mensen die in speciale dienst voor God werkten, zoals priesters en nazireeërs, de opdracht geen wijn te gebruiken. Bovendien maakt Gods woord duidelijk dat een ieder van ons goed voor lichaam en geest moet zorgen en deze niet moet schaden. Het gebruik van alcohol geeft in deze context te denken.
Wie de Bijbel goed bestudeert, zal zien dat uiteindelijk de rode draad, de bedoeling, door alle vertalingen heen bewaard is gebleven, ondanks eventuele gebreken van het vertalen. In alle Bijbelvertalingen blijft duidelijk overeind staan dat God het beste met ons voor heeft. Hij wil dat wij leven en gezond zijn in relatie met Hem. Dit kan alleen wanneer wij ons lichaam en onze geest ten dienste stellen van Hem.
“En het einde aller dingen is nabij; weest dan nuchter, en waakt in de gebeden.” - 1 Petrus 4:7